Vắc xin thế hệ tiếp theo
Sau khi triển khai thành công vắc-xin mRNA trong đại dịch COVID-19, một loạt vắc-xin đang tiếp tục được phát triển. Công ty BioNTech (Đức) dự kiến sẽ bắt đầu các thử nghiệm đầu tiên trên người đối với vắc-xin mRNA chống lại bệnh sốt rét, bệnh lao và mụn rộp sinh dục trong những tuần tới. Công ty này cũng đang hợp tác với Pfizer, có trụ sở tại TP New York, để thử nghiệm một loại vắc-xin dựa trên mRNA nhằm giảm tỷ lệ mắc bệnh zona.
Vào tháng 11/2022, 2 công ty BioNTech và Pfizer đã bắt đầu thử nghiệm giai đoạn I đối với vắc-xin mRNA được thiết kế để bảo vệ chống lại cả COVID-19 và cúm. Vắc-xin kết hợp chứa các chuỗi mRNA mã hóa protein liên kết cho SARS-CoV-2, Omicron BA.4/BA.5 và 4 biến thể cúm. Nhiều nhà khoa học khác đang nghiên cứu khả năng cung cấp vắc-xin COVID-19 bằng cách sử dụng thuốc xịt mũi tác dụng nhanh. Những loại thuốc xịt này đã cho thấy hiệu quả ở động vật, nhưng vẫn cần nhiều nghiên cứu để có thể được sử dụng cho con người.
Tiếp tục khám phá các vì sao
Năm 2022, những hình ảnh đầu tiên từ Kính viễn vọng Không gian James Webb (JWST) đã khiến cả thế giới kinh ngạc. Một số phát hiện của JWST về vũ trụ sơ khai đã được công bố và các nhà thiên văn học sẽ còn tiếp tục chia sẻ thêm nhiều kết quả và khám phá mới về sự tiến hóa của các thiên hà trong năm tới.
Một kỹ thuật viên lắp đặt cáp quang tại Đài thiên văn Vera C. Rubin, dự kiến sẽ chụp những bức ảnh đầu tiên vào năm 2023. Ảnh: H Stockebrand/Rubin Obs/NSF/AURA.
Kính viễn vọng không gian Euclid do Cơ quan Vũ trụ Châu Âu phát triển, dự định quay quanh Mặt trời trong 6 năm và chụp ảnh để tạo bản đồ 3D của Vũ trụ, thiết bị này dự kiến sẽ được phóng trong năm 2023. Đây cũng là sứ mệnh của Cơ quan thám hiểm hàng không vũ trụ Nhật Bản với việc phóng một vệ tinh quay quanh Trái đất để phát hiện bức xạ tia X từ các ngôi sao và thiên hà ở xa.
Đài quan sát Vera C. Rubin ở Chile sẽ bắt đầu chụp ảnh vào tháng 7/2023. Kính viễn vọng có thiết kế 3 gương đặc biệt và một camera chứa hơn 3 tỷ pixel máy dò trạng thái rắn, có thể quét toàn bộ bầu trời phía nam chỉ trong ba đêm. Đặc biệt, trong năm 2023, kính viễn vọng có thể điều khiển lớn nhất thế giới - Kính viễn vọng vô tuyến Kỳ Đài (QTT) ở Tân Cương, Trung Quốc sẽ được khởi động. Thấu kính của QTT có thể điều khiển hoàn toàn, dài 110 m, cho phép thiết bị này quan sát 75% ngôi sao trên bầu trời tại bất kỳ thời điểm nào.
Sứ mệnh Thám hiểm Mặt trăng của Sao Mộc (hình minh họa) (ảnh: ESA/ATG, NASA/JPL/DLR).
Những mầm bệnh cần theo dõi
Tổ chức Y tế Thế giới dự kiến sẽ công bố một danh sách sửa đổi các mầm bệnh cần ưu tiên theo dõi. Khoảng 300 nhà khoa học sẽ xem xét bằng chứng về hơn 25 họ vi rút và vi khuẩn để xác định những loại mầm bệnh có khả năng gây ra các đợt bùng phát trong tương lai. Lộ trình nghiên cứu và phát triển cho từng mầm bệnh ưu tiên sẽ cho thấy những lỗ hổng kiến thức, đồng thời đặt ra các ưu tiên nghiên cứu, cũng như hướng dẫn phát triển vắc-xin, phương pháp điều trị và xét nghiệm chẩn đoán.
Nhiệm vụ mặt trăng
Ngay khi tàu vũ trụ không người lái Orion của NASA trở lại Trái đất vào ngày 11/12/2022, 3 sứ mệnh khác đã được phóng lên Mặt trăng: xe tự hành Rashid của các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, vệ tinh Lunar Flashlight của NASA và tàu HAKUTO-R Mission-1 của Nhật Bản sẽ hạ cánh xuống mặt trăng vào tháng 4/2023.
Tàu vũ trụ khám phá Mặt trăng Chandrayaan-3 của Cơ quan Nghiên cứu Vũ trụ Ấn Độ sẽ hạ cánh gần cực nam của Mặt trăng vào giữa năm tới. Đặc biệt, năm 2023 cũng sẽ chứng kiến chuyến du hành dân sự đầu tiên tới Mặt trăng, cụ thể, 11 người sẽ có một chuyến bay tư nhân kéo dài 6 ngày, sử dụng tên lửa Starship của SpaceX.
Bên cạnh đó, Cơ quan Vũ trụ châu Âu (ESA) sẽ khởi động sứ mệnh Thám hiểm những Mặt trăng Băng (JUICE) của sao Mộc, nhằm mục đích nghiên cứu môi trường trên hành tinh khí khổng lồ và 3 mặt trăng của nó vào tháng 4/2023.
Liệu pháp CRISPR
Năm 2023 có thể báo trước sự chấp thuận lần đầu tiên của liệu pháp chỉnh sửa gen CRISPR, sau những kết quả đầy hứa hẹn từ các thử nghiệm lâm sàng sử dụng hệ thống CRISPR-Cas9 để điều trị 2 chứng rối loạn máu di truyền là: bệnh β-thalassemia và bệnh hồng cầu hình liềm. Phương pháp điều trị exagamglogene autotemcel (exa-cel) đang được phát triển bởi 2 công ty Massachusetts Vertex Pharmaceuticals ở Boston và CRISPR Therapeutics ở Cambridge. Phương pháp này hoạt động bằng cách thu thập các tế bào gốc của một người, sử dụng công nghệ CRISPR-Cas9 để chỉnh sửa các gen bị lỗi trước khi trả lại các tế bào cho chính người đó.
Liệu pháp CRISPR mang lại nhiều kết quả hứa hẹn (ảnh: docwirenews.com).
Quỹ tổn thất và thiệt hại
Thỏa thuận về quỹ tổn thất và thiệt hại trong Hội nghị biến đổi khí hậu của Liên hợp quốc lần thứ 27 (COP27) tại Sharm El-Sheikh, Ai Cập đã đánh dấu một bước quan trọng đối với việc thực thi các quy định mang tính bắt buộc về biến đổi khí hậu. Theo thỏa thuận, các quốc gia giàu có với lượng khí thải cao sẽ bồi thường tài chính cho các quốc gia nghèo hơn - những quốc gia đã gánh những chịu gánh nặng của biến đổi khí hậu.
Một cam kết chuyển đổi đang được chờ đợi sẽ hoàn tất vào cuối tháng 3/2023, qua đó được mong đợi sẽ đem lại những đề xuất cho việc vận hành quỹ này. Cam kết sẽ được trình bày trước các phái đoàn từ khắp thế giới trong khuôn khổ Hội nghị COP28 ở Dubai vào tháng 11 tới.
Vượt ra ngoài các mô hình tiêu chuẩn
Các nhà vật lý đã công bố các kết quả đầu tiên của thí nghiệm Muon g-2 vào tháng 4/2022 và dự kiến sẽ tiếp tục tiết lộ các kết quả chính xác hơn vào năm 2023. Thí nghiệm nghiên cứu cách thức các hạt Muon (tồn tại trong thời gian ngắn) “hành xử” trong từ trường và tạo ra một thử nghiệm nhạy cảm về mô hình chuẩn của vật lý hạt cơ bản.
Đài quan sát neutrino ngầm Giang Môn ở miền nam Trung Quốc sử dụng máy dò được đặt ở độ sâu 700 m dưới lòng đất để đo chính xác dao động của neutrino - các hạt hạ nguyên tử trung hòa về điện, nhằm tìm kiếm thứ vật lý ngoài các mô hình tiêu chuẩn.
Máy gia tốc European Spallation Source sẽ mở cửa đón các nhà nghiên cứu vào năm sau (ảnh: Perry Nordeng/ESS).
Một sự kiện rất được mong đợi khác đối với các nhà vật lý hạt là sự kiện mở cửa máy gia tốc European Spallation Source (ESS) ở gần Lund, Thụy Điển. Dự án liên châu Âu này sẽ tạo ra những chùm tia neutron cường độ cao để nghiên cứu cấu trúc của vật liệu, sử dụng máy gia tốc proton tuyến tính lớn nhất từ trước đến nay. ESS sẽ chào đón các nhà khoa học đầu tiên đến làm việc vào năm tới.
Thuốc điều trị bệnh Alzheimer
Vào đầu tháng 1/2023, các cơ quan quản lý của Hoa Kỳ sẽ công bố kết quả xét duyệt thuốc Lecanemab có thể được sử dụng cho những người mắc bệnh Alzheimer hay không. Thuốc Lecanemab hiện đang được thử nghiệm trong điều trị bệnh Alzheimer, có thể giúp làm chậm quá trình suy giảm chức năng và nhận thức ở các bệnh nhân giai đoạn đầu. Thông tin đã được khẳng định trong tuyên bố chung của công ty Eisai, Nhật Bản và công ty Biogen, Mỹ - hai hãng dược phẩm phối hợp phát triển loại thuốc này. Lecanemab là một kháng thể đơn dòng giúp loại bỏ protein amyloid-β tích tụ trong não. Thử nghiệm lâm sàng trên 1.795 người mắc bệnh Alzheimer giai đoạn đầu cho thấy, Lecanemab làm chậm sự suy giảm tinh thần 27% so với người sử dụng giả dược.
Thuốc Lecanemab được kỳ vọng phê duyệt sử dụng cho những bệnh nhân Alzheimer.
Lưu trữ nhiên liệu đã sử dụng
Một đường hầm tại cơ sở lưu trữ ngầm nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng ở Olkiluoto, Phần Lan (ảnh: Antti Yrjonen/ZUMA).
Cơ sở lưu trữ chất thải hạt nhân đầu tiên trên thế giới sẽ bắt đầu hoạt động vào năm tới tại Olkiluoto, một hòn đảo ngoài khơi bờ biển phía tây nam của Phần Lan. Chính phủ Phần Lan đã phê duyệt việc xây dựng kho lưu trữ sâu dưới lòng đất vào năm 2015 để xử lý nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng một cách an toàn. Lên đến 6.500 tấn uranium phóng xạ sẽ được cất trữ trong các hộp đồng, phủ bằng đất sét và chôn bên trong các đường hầm bằng đá granit sâu 400 m dưới lòng đất. Vật liệu hạt nhân sẽ vẫn được giữ kín ở đó trong vài trăm nghìn năm, khi đó mức độ phóng xạ sẽ vô hại.
Nghiên cứu cổ đại
Giải trình tự DNA đã giúp nâng cao đáng kể việc nghiên cứu các sinh vật cổ đại. Paleoproteomics, liên quan đến việc nghiên cứu các protein cổ đại, đã trở nên phổ biến như một phương pháp để tìm hiểu mối quan hệ tiến hóa của các loài đã tuyệt chủng. Trong năm 2023, kỹ thuật này có thể cung cấp những hiểu biết sâu sắc hơn về lịch sử tiến hóa của các loài động vật cổ đại, chẳng hạn như họ hàng 23 triệu năm tuổi của tê giác. Các lĩnh vực cổ sinh vật học, khảo cổ học, sinh thái học và nhân chủng học cũng đang trải qua một cuộc “kiểm tra” quan trọng về vai trò của chủ nghĩa thực dân trong nghiên cứu khoa học. Điều này bao gồm các nỗ lực giải quyết việc sử dụng tên loài phân biệt chủng tộc và thách thức các hoạt động khai thác lấy mẫu vật từ các quốc gia đang phát triển mà không xem xét kiến thức địa phương hoặc mang lại bất kỳ lợi ích nào cho cộng đồng.
Bắc Lê (Lược dịch theo Nature)